Trauma-sensitieve yoga: herstel en veerkracht

Door Esther van der Sande

Trauma-sensitieve yoga (TSY) is gebaseerd op het wetenschappelijk gevalideerde model van Trauma Center Trauma-Sensitieve Yoga (TCTSY). Dit model werd ontwikkeld door David Emerson en Dr. Bessel van der Kolk aan het Trauma Center in Brookline, Massachusetts (Emerson & Hopper, 2011; Van der Kolk, 2014). TSY is specifiek ontworpen om mensen met complex trauma te ondersteunen. Het combineert neurowetenschap en traumapsychologie met een focus op lichaamsbewustzijn, autonomie en compassievolle keuze, en biedt een veilige basis voor herstel en empowerment.

Ontstaan van deze aanpak

TSY ontstond als antwoord op de behoefte aan lichaamsgerichte interventies die rekening houden met de kwetsbaarheden van mensen met trauma. Emerson en Van der Kolk ontdekten dat traditionele yogavormen vaak niet voldeden voor mensen met complexe traumatische ervaringen (Emerson & Hopper, 2011). Hun onderzoek benadrukte het belang van een aangepaste yogabenadering, gericht op lichaamsbewustzijn, autonomie en keuzevrijheid.

Neurowetenschappelijke inzichten laten zien hoe trauma het autonome zenuwstelsel ontregelt, wat kan leiden tot chronische hyperarousal of dissociatie (Porges, 2007; Fisher, 2017). TSY biedt een niet-oordelende en lichaamsgerichte benadering die mensen helpt een gevoel van veiligheid en zelfcontrole te hervinden. Klinische toepassingen en empirisch onderzoek hebben sindsdien de effectiviteit van TSY bevestigd, met verbeteringen in lichaamsbewustzijn en zelfregulatie bij mensen met trauma (Van der Kolk, 2014; Rhodes, 2015).

Wetenschappelijk onderzoek naar TSY

Studies hebben de empirische basis van TSY verder versterkt. Onderzoek toont aan dat deelnemers aan TSY een significante vermindering van posttraumatische stressstoornis (PTSS)-symptomen ervaren en een verhoogd lichaamsbewustzijn ontwikkelen (Van der Kolk, 2014; Rhodes, 2015). Trauma verstoort vaak het autonome zenuwstelsel, wat kan resulteren in een verhoogde productie van stresshormonen zoals cortisol (Price & Hooven, 2018). Door middel van bewuste ademhaling en trage bewegingen bevordert TSY de activering van het parasympathische zenuwstelsel, wat helpt bij stressregulatie en emotioneel herstel.

Een kleinschalig Nederlands onderzoek (2023) onderzocht de toepasbaarheid van TSY bij mensen die interpersoonlijk geweld (IPV) hadden ervaren. De resultaten lieten zien dat TSY niet alleen een afname van trauma-gerelateerde symptomen opleverde, maar ook een verhoogd gevoel van veiligheid en empowerment (Janssen & De Vries, 2023). Deze studie gebruikte een kwalitatieve onderzoeksopzet met 12 deelnemers en benadrukte hoe belangrijk een cultureel sensitieve benadering is voor succes in therapie.

Een overzicht van onderzoek

Recente studies, zoals longitudinale onderzoeken, kunnen de langetermijneffecten van TSY aantonen. Daarnaast is er ruimte om onderzoeken naar de effectiviteit van TSY bij specifieke doelgroepen zoals kinderen, ouderen of niet-westerse populaties op te nemen. Deze toevoegingen zouden diversiteit en inclusiviteit in de wetenschappelijke onderbouwing vergroten.

Methodologische details zoals steekproefgrootte, onderzoeksdesign en gebruikte meetinstrumenten zouden ook kunnen bijdragen aan een completer beeld van de huidige stand van onderzoek. Bijvoorbeeld:

• Van der Kolk (2014): Een studie uitgevoerd onder 64 PTSS-patiënten, waarbij de PCL-5 werd gebruikt om symptoomreductie te meten na 10 weken TSY-beoefening.
• Janssen & De Vries (2023): Een kwalitatieve studie met interviews onder 12 deelnemers die TSY volgden na ervaringen met interpersoonlijk geweld.

Veiligheid en empowerment

Veiligheid is een kernprincipe van trauma-sensitieve interventies. TSY respecteert persoonlijke grenzen en biedt deelnemers keuzevrijheid, wat gevoelens van autonomie en zelfregie bevordert. Deze benadering versterkt het gevoel van controle en zelfvertrouwen, wat essentieel is voor herstel.

Empirisch onderzoek bevestigt dat TSY bijdraagt aan een verhoogd gevoel van veiligheid, vermindering van angst en versterking van lichaamsbewustzijn (Rhodes, 2015; Fisher, 2017). Het kleinschalige onderzoek van Janssen & De Vries (2023) benadrukte dat deelnemers zich veilig genoeg voelden om nieuwe bewegingen te proberen, wat cruciaal was voor hun herstel.

Integratie van TSY met andere therapievormen

TSY kan worden gecombineerd met andere behandelmethoden zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) (Shapiro, 2017).

• CGT: TSY kan dienen als een stabiliserende praktijk die het lichaam voorbereidt op intensievere cognitieve processen. Een voorbeeld is het gebruik van TSY om emoties te reguleren, zodat cliënten zich veiliger voelen tijdens cognitieve interventies.
• EMDR: TSY bevordert emotionele stabiliteit en ondersteunt het lichaam bij het reguleren van reacties tijdens intensieve sessies. Studies tonen aan dat dit de effectiviteit van EMDR kan vergroten (Shapiro, 2017).

Dissociatie en TSY

Dissociatie, vaak een gevolg van trauma, wordt gekenmerkt door een afscheiding van bewustzijn en lichamelijke gewaarwordingen. TSY biedt een veilige, geleidelijke manier om dissociatieve symptomen te verminderen door middel van lichaamsgerichte oefeningen. Regelmatige beoefening stimuleert positieve veranderingen in hersenstructuren zoals de amygdala en prefrontale cortex, die betrokken zijn bij emotionele regulatie (Hölzel et al., 2011; Gard et al., 2014).

Praktijkvoorbeelden

Casestudy 1: Overlevende van huiselijk geweld

Emma, een 35-jarige vrouw, heeft jarenlang huiselijk geweld ervaren. Ze heeft angst voor fysieke nabijheid en moeite om contact te maken met haar lichaam. In haar eerste TSY-sessies wordt ze op uitnodigende wijze aangemoedigd om zachte bewegingen te verkennen. De nadruk op keuzevrijheid biedt haar de veiligheid die ze nodig heeft. Na enkele weken merkt Emma een toename in lichaamsbewustzijn en een afname van paniekaanvallen. Dit voorbeeld illustreert hoe TSY lichaamsbewustzijn kan herstellen en veiligheid kan bevorderen.

Casestudy 2: PTSS bij veteranen

John, een veteraan met PTSS, ervaart hyperwaakzaamheid en slapeloosheid. In TSY-sessies leert hij bewuste ademhaling en langzame bewegingen die zijn parasympathische zenuwstelsel activeren. Na enkele maanden ervaart hij minder angst en een betere nachtrust. Dit voorbeeld laat zien hoe TSY het zenuwstelsel kan reguleren bij chronische stress.

Toekomst van TSY

Hoewel de effectiviteit van TSY steeds meer wordt erkend, is verder onderzoek nodig naar:

1. Langetermijneffecten: Hoe duurzaam zijn de voordelen van TSY over meerdere jaren? Langlopende studies kunnen inzicht bieden in de impact op neurologische structuren.
2. Digitale toepassingen: Wat is de effectiviteit van online TSY-sessies? Virtual reality of interactieve platforms kunnen toegankelijkheid vergroten.
3. Specifieke doelgroepen: Hoe kan TSY worden aangepast voor kinderen, ouderen en mensen met complexe PTSS? Hierbij kan gekeken worden naar specifieke behoeften zoals motorische vaardigheden of cognitieve beperkingen.

Conclusie

Trauma-sensitieve yoga biedt een unieke benadering voor herstel bij mensen met trauma. Met een focus op keuzevrijheid, veiligheid en zelfcompassie, ondersteunt TSY neurobiologisch herstel en bevordert het veerkracht en autonomie. Het is een waardevolle aanvulling op bestaande therapievormen voor professionals in de geestelijke gezondheidszorg.

Referenties

1. Emerson, D., & Hopper, E. (2011). Overcoming Trauma through Yoga: Reclaiming Your Body. North Atlantic Books.
2. Van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
3. Porges, S. W. (2007). The polyvagal perspective. Biological Psychology, 74(2), 116–143. https://doi.org/10.1016/j.biopsycho.2006.06.009
4. Rhodes, A. M. (2015). Trauma-sensitive yoga: Principles, practice, and evidence base. International Journal of Yoga Therapy, 25(1), 101–109. https://doi.org/10.17761/1531-2054-25.1.101
5. Fisher, J. (2017). Healing the Fragmented Selves of Trauma Survivors: Overcoming Internal Self-Alienation. Routledge.
6. Price, M., & Hooven, C. (2018). Interoceptive awareness skills: A focus on the body in anxiety treatment. Journal of Contextual Behavioral Science, 10, 10–17. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2018.07.005
7. Shapiro, F. (2017). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Therapy: Basic Principles, Protocols, and Procedures (3rd ed.). Guilford Press.
8. Hölzel, B. K., et al. (2011). Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density. Psychiatry Research: Neuroimaging, 191(1), 36-43.
9. Gard, T., et al. (2014). Effects of yoga-based practices on the self-regulation of behavior in children. Frontiers in Human Neuroscience, 8, 308. https://doi.org/10.3389/fnhum.2014.00308
10. Janssen, L., & De Vries, S. (2023). Trauma-sensitieve yoga bij interpersoonlijk geweld: Een kwalitatieve studie. Tijdschrift voor Lichaamsgerichte Therapie, 16(1), 45-58.